زندگی نامه آیت الله مدنی کاشانی

گذری بر زندگی پربار فقیه عالیقدر

مرحوم آیت الله العظمی حاج آقا رضا مدنی کاشانی

 در میان سرزمین های اسلامی ، ایران یکی از درخشان ترین مهد های علم و دانش بوده و می باشد، علما و دانشمندان ایرانی نقش بزرگ و حساسی در تاریخ علم در سراسر جهان داشته اند. به گونه ای که هنوز از کتب این بزرگواران در مجامع علمی جهان استفاده می شود.

و اما در سرزمین ایران نیز همه مناطق و بلاد از نظر علم و تمدن یکسان نبوده و نیستند، برخی از شهر ها و مناطق محل پرورش علماء بزرگ و فقهای زیادی بوده است که به عنوان نمونه می توانیم از «کاشان» نام ببریم که از جمله عالم خیزترینشهر های ایران بوده است. فقهایی همچون مرحوم علامه فیض کاشانی ، ملا مهدی نراقی ، ملا احمد نراقی ، ملا فتح الله کاشانی ، ملا حبیب الله شریف کاشانی و … پیوسته بر بلندای آسمان علم و فقه و فقاهت نورافشانی می کند.

از بارز ترین چهره ای این قافله ، می توانیم از عالم زرگوار ، فقیه اهل بیت ، عالم ربانی و فاضل صمدانی مرجع عالیقدر جهان تشیع مرحوم آیت الله العظمی حاج آقا رضا مدنی کاشانی (قده) نام ببریم.

مرحوم آیت الله العظمی مدنی کاشانی نشأت گرفته دو خانواده علمی و فقاهتی «شریف» و «مدنی » بودند.

 ولادت معظم له:

مرحوم آیت الله العظمی مدنی در شب چهارشنبه بیست و سوم محرم الحرام سال ۱۳۲۱ هجری قمری در شهر کاشان در یک خانواده روحانی دیده به جهان گشودند.

 والد معظم له:

والد ایشان مرحوم آیت الله آقای ملا عبد الرسول مدنی مشهور به «مجتهد کاشانی» بوده اند که در علوم مختلفه صاحب نظر بوده اند.

مرحوم آیت الله ملاعبد الرسول مدنی در تألیف و تصنیف در زمینه های مختلف علمی بسیار مجّد و کوشا بوده اند و آثاری بدین عنوان از ایشان به یادگار مانده است که مورد توجه محققین می باشد:

۱- فوائد المتکلمین (۵ جلد)

۲- سوال و جواب کلیمی و بهائی

۳- مجمع النصایح

۴- تریاق السموم

۵- رساله انصافیه

۶- تفکیک عالم حقیقت واز طبیعت

۷- کتاب رد بابیه و بهائیه

۸- رساله حجابیه

۹- هدیه المحب (در تدبیر منزل)

۱۰- علائم الحقیقه

۱۱- تذکره حضرت سلطان علی بن محمد باقر (ع)

۱۲- اخلاق مدنی

۱۳- آب حیات در شرح دعای سمات

۱۴- شرح دعای صباح

۱۵- ردّ کتاب «پس از مرگ»

۱۶-  حواشی بر فقه و اصول

۱۷- شرح صحیفه سجادیه (۵ جلد)

۱۸- کلمات انجین

۱۹- تاریخ وهابیه

۲۰- رساله در جبر و تفویض و تناسخ

۲۱- سوال و جواب با آواره تفتی بهائی (۲ جلد)

۲۲- تاریخ اشرار کاشان

از کتب فوق جهت نمونه می توان به دو کتاب «رساله انصافیه» و «تاریخ اشرار کاشان» توجه کرد که بیانگر توجه دقیق و ظریف ایشان به مسائل سیاسی و اجتماعی زمان خود است که به عنوان استاد تاریخی به یادگار مانده در تاریخ ایران مورد توجه خاص محققین قرار می گیرد.

والده معظم له:

والده ایشان بانوی محترمه صبیه عالم بزرگوار فخر العلماء مرحوم آیت الله ملا حبیب الله شریف کاشانی بوده اند. زهد و تقوی و عفاف و پاکدامنی ، بزرگ منشی ، نمازگزاردن در اول وقت ، لب به غیبت نگشودن ، قناعت پیشه کردن و مراقبت در تربیت فرزندان از خصوصیات بارز این بانوی بزرگوار بوده است.

ابعاد مختلف زندگانی مرحوم آیت الله العظمی مدنی کاشانی

 ۱– بعد علمی

مرحوم آیت الله العظمی مدنی دوران تحصیلات مقدماتی و سطح را در شهرستان کاشان و در محضر علمای بزرگواری همچون والد معظم له و مرحوم آیت الله حاج شیخ مجمود نجفی و مرحوم آیت الله سید محمد علوی کاشانی جد امجد ایشان مرحوم آیت الله ملاحبیب الله شریف کاشانی که همه از علمای مشهور بودند کسب علم و ادب کردند.

معظم له در حدود سال ۱۳۴۰ هجری قمری همزمان با تشیف فرمائی حضرت آیت الله العظمی حائری یزدی به شهر مقدس قم جهت ادامه تحصیل به این شهر عظیمت فرمودند.

در دوران اقامت و تحصیل در قم از درس فقه و اصول مرحوم آیت الله الظمی آقا شیخ عبدالکریم حائری استفاده کرده و بسیاری از آداب و قواعد فقهی را از ایشان آموختند و در این دوران با علمائی همچون مرحوم آیت الله سید محمد تقی خوانساری ، مرحوم آیت الله سید احمد خوانساری ، مرحوم آیت الله آخوند ملاعلی همدانی  و مرحوم آیت الله میرزا محمد همدانی به مباحثه پرداخته اند. ایشان در دوران تحصیل افتخار شاگردی اساتید درجه اول را کسب نموده اند و اساتیدی که در اقوام و شخصیت فقهی و علمی ایشان بیشترین تأثیر را داشته اند زینت بخش این سطور می گردد:

مرحوم آیت الله الظمی آقای ملا حبیب الله شریف کاشانی (جد معظم له)

مرحوم آیت الله الظمی آقای شیخ عبدالکریم حائری یزدی

مرحوم آیت الله الظمی آقای ملاعبد الرسول مدنی کاشانی (والد معظم له)

مرحوم آیت الله الظمی آقای سید محمد علوی کاشانی

شکی نیست که در حوزه علوم حوزوی همدرسان و همدوره ها از کسانی هستند که در ساختار شخصیت یک عالم نقش مهمی ایفا می نمایند. همدوره های ایشان همه از رجال نامی و علمای برجسته قرن حاضر می باشند. فرزانگانی همچون:

مرحوم آیت الله الظمی آقای حاج سید روح الله امام خمینی (قدس سره الشریف)

مرحوم آیت الله الظمی آقای سید محمد تقی خوانساری (ره)

مرحوم آیت الله الظمی آقای سید احمد خوانساری (ره)

مرحوم آیت الله الظمی آقای حاج سید محمدرضا گلپایگانی (ره)

مرحوم آیت الله الظمی آقای حاج روح الله خرم آبادی (ره)

مرحوم آیت الله الظمی آقای شیخ مهدی فاضل نراقی (ره)

معظم له در طول دوران تحصیل در امر معاش به حداقل اکتفا می نمودند و تنها به امر درس و بحث توجه داشتند و جز معیت همدرسان را اختیار نکردند تا بتوانند بطور دقیق به درس و تحقیق بپردازند و نتیجتا به شدت مورد توجه اساتید خود مخصوصا حضرت آیت الله العظمی حائری یزدی قرار گرفتند.

ایشان در مصاحبه با یکی از جراید درباره دوران طلبگی در حوزه علمیه قم ینگونه اظهار می دارند:

«بخاطر دارم بعضی روزها آنقدر گرفتار درس وبحث و مطالعه می شدم که اصلا غذا را فراموش می کردم و گاهی اوقات هنگام غروب شخصی به نام آقا شیخ ابراهیم که قاری قرآن بود و در گلدسته اذان می گفت ، نان و پنیر و هندوانه ای فراهم می کرد و ما می خوردیم. روزها آنقدر گرفتار درس بودم که حتی فرصت ۵ دقیقه صحبت خصوصی با کسی را نداشتم»

لذا می بینیم که به سبب این جهد و کوشش ها در سنین جوانی به درجه اجتهاد نائل آمدند پعنی در سنین بین ۲۰ تا ۳۰ سالگی و تألیفات و اجازات ایشان مؤید این امر می باشد.

مرحوم آیت الله العظمی مدنی از علماء طراز اول و بزگواری اجازه اجتهاد داشته اند و اینک به ذکر برخی از اجازات معظم له می پردازیم:

۱- اجازه از مرحوم آیت الله العظمی آقای شیخ عبدالکریم حائری یزدی مؤسس حوزه علمیه قم ، دقت در محتوا و مطالب این اجازه اهمیت و موقعیت علمی معظم له را تا حدی بیان خواهد کرد.«بسم الله الرحمن الرحیم مراتب عالیه جناب معظم له مخفی نیست و بحمدالله باقصی مرتبه فضل و کمال و اصل و به مرتبه اجتهاد نائل ، فله العمل با استنبطه من الاحکام و یحرمه علیه التقلید ولله دره و کثر بین الانام مثله ، حرره الاحقر عبدالکریم حائری یزدی»

۲- اجازه از آیت الله العظمی حاج آقا ضیاء الدین عراقی

۳- اجازه از آیت الله العظمی آقا سید ابوالحسن اصفهانی

۴- اجازه از آیت الله العظمی آقای حاج شیخ محمدرضا اصفهانی

مرحوم آیت الله العظمی مدنی پس از تکمیل دوران تحصیل و نائل شدن به درجه اجتهاد و کسب اجازات علمی از بزرگوان حوزه در حالی که خود جوان بودند جهت فیض رسانی به مردم دیار خود و به فرمان والد بزرگوارشان به کاشان مراجعت فرمودند.

آری ، ایشان پس از سال ها تحصیل و تفقه در دین و سخت کوشی و پس از رسیدن به جایگاه رفیع اجتهاد نام و آوازه حوزوی را وانهاده و در میان مردم بودن و برای مردم تلاش کردن و در هدایت خلق خدا کوشیدن را به اقامت در حوزه علمیه قم و معروف شدن و کرسی درس و بحث تشکیل دادن در قم –در حالیکه شایستگی این امر را دارا بودند- ترجیح دادند و به دیار خویش بازگشتند.

معظم له با مراجعت به کاشان علاوه بر رسیدگی به امور مختلف مردم به توسعه امور فرهنگی اهتمام ورزیده و به فکر تربیت طلاب علوم دینیه بودند و با تشکیل حوزه علمیه وهمچنین تشکیل مجالس درس و بحث به تربیت محصلین علوم اسلامی و نشر معارف و علوم اسلامی و احکام الهی پرداختند به گونه ای که تا پایان عمر شریفشان دو مدرسه بزرگ کاشان یکی«مدرسه علمیه مرحوم آیت الله مدنی کاشانی» واقع در بازار کاشان و دیگری «مدرسه آقا بزرگ» بوسیله ایشان اداره می گردید و هم اکنون زیر نظر فرزند برومندشان حضرت حجت الاسلام و المسلمین حاج آقا محمدتقی مدنی دایر و با کمک های مالی مردم مؤمن کاشان کما فی االسابق اداره می گردد.

مرحوم آیت الله العظمی مدنی در دوران پرثمر و پربرکت عمر شریف خود از امر تألیف و تصنیف غافل نبوده و از همان زمانی که تازه در درس خاج فقه شرکت فرموده بودند به تألیف کتاب پرداختند و تا پایان عمر بیش از بیست عنوان کتاب و رساله که برخی از آن ها در چندین مجلّد می باشد توسط ایشان به رشته تحریر درآمد، کتاب های ایشان که از بار علمی بالایی برخوردار است غالبا مورد استفاده علما و فضلای سطوح بالا واقع می شود ، در اینجا فقط به ذکر نام بعضی از این کتب می پردازیم :

۱- تعلیقه شریفه علی بحث الخیارات و الشروط

۲- براهین الحج للفقها و احجج (۴ جلد)

۳- کتاب القصاص للفقهاء و الخواص

۴- کتاب الدیات للفقها و الایات

۵- کشف الاستار عن حکم المغرب و الاستتار

۶- فرائض المقلدین (رساله علمیه)

۷- کتاب الخلافة

۸- رساله فی حکم الیتیم لضیق الوقت و عدم دلیل علیه مع وجود الماء عنده

۹- کشف الحقایق (۲ جلد)

۱۰- رساله فی اصول مذهب تشیع

۱۱- مناسک حج

۱۲- الحجابیه

۱۳- من ولی السفهاء

۱۴- رساله فی الرّبا

۱۵- رساله فی آنیة الذهب و الفضه

۱۶-  کفایة رؤیة الهلال فی البلاد البعیدة

۱۷- آل محمد کیست؟

۱۸- رساله در ولایت فقیه

۱۹- الحواشی علی کتاب العروة الوثقی

۲۰- الحاشیه علی الغایة القصوی

۲۱- الحواشی علی توضیح المسائل

۲۲- رسالة فی حدود

لازم به ذکر است که در کتب و ریالات فوق بعضی از نظریات بدیع و قابل ملاحظه ای به چشم می خورد که در این مقوله با عناوین بعضی از مهمترین آن ها اشاره می کنیم :۱- مئله فوری نبودن حج ۲- ولایت فقیه (متذکر می گردد که درباره ولایت فقیه ، ایشان بحث علمی دقیقی در جلد سوم کتاب براهین الحج دارند که با توجه به تاریخ تألیف کتاب ملاحظه می شود که این بحث را معظم له قبل از پیروزی انقلاب اسلامی عنوان فرموده اند) ۳- نظریه وجوب جهاد ابتدایی ۴- اثبات این قضیه که وقت نماز مغرب همان غروب آفتاب واستتار شمس است ۵- این نظر که با وجود آب ، تیمم در تنگی وقت کفایت نمی کند ۶- کفایت دیدن هلال ماه در سرزمین های دور برای ثابت شدن اول ماه و …

مرحوم آیت الله العظمی مدنی از قریحه شعری نیز برخوردار بودند به گونه ای که اشعاری به زبان عربی و فارسی از ایشان بر جای مانده است، و نیز در سرودن ماده تاریخ متبحر بوده و ید طولائی داشتند به گونه ای که جهت بسیاری از بزرگان و نزدیکان اشعاری سروده و تاریخ فوت آن بزرگواران را در پایان شعر بیان فرموده اند.

۲– بعد سیاسی و اجتماعی

از آن جا که علما و دانشمندان علوم الهی در قبال مسئولیتی که در مقابل جامعه و مردم دارند نمی توانند گوشه عزلت گزیده و با مردم جامعه سروکار نداشته باشد و این امر از آیات و روایات و عقل استنباط می شود، مرحوم آیت الله العظمی مدنی نیز که از مصادیق بارز این علما بودند و از بدو ورود به کاشان زندگی خود را وقف خدمت به مردم  حضور در صحنه های اجتماعی و سیاسی نمودند.

تشکیل حوزه علمیه ، ایجاد کتابخانه ، اقامه جماعت ، اعزام مبلغ به اطراف ، تشکیل مجالس عزا در تمام مناسبت ها و ایام سوگواری ، تشکیل مجالس جشن به مناسبت اعیاد اسلامی در مدرسه علمیه ، رسیدگی به وضع مالی طلاب علوم دینیه ، کمک های مالی به مستمندان ، کمک های فکری معنوی به دیگر اقشار جامعه ، کمک به مردم ستمدیده لبنان و فلسطین ، اقدام در کارهای عام المنفعه : ساختن مدرسه ، مسجد ، حمام و از آن جمله اهداء زمین به شهرداری کاشان جهت احداث بزرگترین پارک کاشان. جلوگیری از اقدامات و اعمال خلاف شرع توسط رژیم ستم شاهیدر سطح منطقه از جمله : اعلام نجاسات و حرمت گوشت های منجمد (یخی) و نیز جلوگیری از تخریب مساجد ، اعلام احکام خداوند در مقابله با فعالیت های ضد خدائی رژیم طاغوت ، تشویق مردم در حمایت از جمهوری اسلامی و حضور در صحنه های مختلف اجتماعی از جمله : دادن اعلامیه جهت شرکت مردم در انتخابات و … . راهنمایی و ارشاد مسئولین مملکتی و نیز مسئولین شهر جهت پیشبرد امور مردم ، همفکری و همگامی با امام امت (ره) در جریان قیام و انقلاب اسلامی مردم ایران به طرق مختلف ، تایید و تقویت رزمندگان جبهه ها و دفاع از نظام اسلامی و ریبری آن بوسیله صدور اطلاعیه و … از جمله موادی است که در این بُعد از زندگی و حیات شریفشان می توانیم ذکر کنیم. لازم به ذکر است که موارد فوق را بطور بختصر بیان کردیم و جهت اطلاع بیشتر از موارد مذکور به کتاب «فروغ فقاهت» مراجعه فرمائید.

۳– بعد اخلاقی

علمای بزگوار و فقهای عالیقدر باید از زبده ترین و بارزترین چهره های اخلاقی جامعه باشند. زیرا اینان وارثان پیامبر(ص) و رهبران جامعه اند و شمع وجودشان به مجمع دوستان گرمی می بخشد و مردم علما را پدران روحانی خود می دانند، محضر پر فیض آیت الله العظمی مدنی انصافا چنین بود، صبر و تحمل ایشان در حل و فصل مشکلات علمی و فقهی مردم و خستگی ناپذیری معظم له در مراجعات اقشار مختلف و حل و فصل مخاصمات بر کسی پوشیده نیست. تواضع و افتادگی معظم له ، لبخند های نمکین ، نگاه های مجبت آمیز و پدرانه ، دلسوزیهای فراموش نشدنی برای طلاب و غیر طلاب ، حسن برخورد و پذیرفتن و بها دادن به اشخاصی که در امور علمی فعال و کوشا بودند و طرد کردن اشخاصی که تشخیص می دادند مفید اجتماع نیستند، زهد و تقوی و ساده زیستی و دل نبستن به دنیا و ظاهر فریبنده آن ، زندگی بی ریا و زاهدانه ایشان چه در دوران طلبگی و چه در مقام مرجعیت، منزل ساده و بی آلایش ، خورد و خوراک معمولی و مخارج اندک خانواده ، حساب و کتاب دقیق در مصرف بجای وجوهات شرعی از مواردی است که می توان در بعد اخلاقی ایشان به آن توجه داشت ، از دیگر ابعاد اخلاقی ایشان توسل و ارادت خاص به اهل بیت عصمت و طهارت بوده و ایشان با برپا داشتن مجالس سرور و سوگواری در بیت خودشان یاد اهل بیت عصمت و طهارت را زنده نگه می داشتند.

از دیگر خصوصیات اخلاقی ایشان این بود که در مجالسی که به مناسبت های مختلف در حضور معظم له تشکیل می شد، با مواعظ و ارشادات دلسوزانه و پدرانه که از عمق جانشان بر می خاست عموم را از دنیا بر حضر داشته و بر امور اخروی و دلبستگی به آن ها تشویق می فرمودند و همیشه مخاطبان را به تأسّی کردن به زندگانی حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام و سرمشق قرار دادن زندگانی آن حضرت تشویق می فرمودند.

ارتحال معظم له

انا لله و انا الیه راجعون ، مرگ پرواز است ، پرواز به سوی ملکوت و رهایی از عالم خاک ، آری این عالم فرزانه نیز برای وصول و نیل به جاودانگی و لقای دوست سرانجام هنگام ظهر روز جمعه بیست و چهارم ذی الحجة الحرام سال ۱۴۱۲ هجری قمری برابر با پنجم تیر ماه ۱۳۷۱ هجری شمسی هنگامی که ندای تکبیر از بلندای مأذنه ها طنین انداز بود ، ایشان نیز بر همه تعلقات دنیوی چهار تکبیر زدند و به ندای ارجعی حق لبیک گفته و با دستی پر از خدمت به خدا و خلق خدا و دلی آرام و قلبی مطمئن به دیدار معشوق شتافتند و امت اسلام را به سوگ فراق خویش نشاندند و اشک حسرت از دیده ها جاری گشت . در پی انتشار خبر رحلت معظم له از سوی فرمانداری کاشان سه روز عزای عمومی اعلام شد و بازار کاشان به مدت سه روز تعطیل گردید. و عموم مردم با تعطیل کردن محل کسب و ادارات و بانک ها و کارخانجات و دیگر مراکز به سوگ این فقیه فرزانه نشستند. مردم مؤمن و پیرو ولایت و مرجعیت در یک تشییع پیکر بی نظیر جهت وداع با آن عالم ربانی شرکت داشتند و ازدحام جمعیت به حدی بود که در هوای گرم تابستان نماز بر پیکر مطهر این عالم متقی مدت زیادی به تأخیر افتاد نظیر این تشییع جنازه را شهر کاشان به یاد ندارد.

مرد و زن در این مراسم بر سر و سینه می زدند و اشک می ریختند و یک صدا می گفتند:

عزاعزاست امروز روز عزاست امروز                                مهدی صاحب زمان صاحب عزاست امروز

عزاعزاست امروز روز عزاست امروز                                آیت عظمای حق پیش خداست امروز

عزاعزاست امروز روز عزاست امروز                                آیت حق مدنی پیش خداست امروز

تا ده روز پس از ارتحال معظم له در شهرهای کاشان، قم، تهران، مشهد، اصفهان، و دیگر شهرها و روستاهای اطراف مجالس بزرگداشت و سوگواری آن فقیه عالی مقام برپا گردید و نیز به مناسبت ارتحال معظم له پیام های تسلیتی از مقام معظم رهبری و مراجع عظام از جمله مرحوم ایت الله العظمی گلپایگانی و نیز علمای اعلام و شخصیت های مملکتی و مذهبی و فرهنگی ، انجمن های اسلامی ، کارخانجات ، مؤسسات دولتی و غیر دولتی و … به بیت ایشان واصل شد و که حاوی ابراز تسلیت  و اظهار تأسف شدید نسبت به ارتحال معظم له بود.

در پایان به عنوان حسن ختام متن پیام تسلیت رهبر معظم انقلاب اسلامی حضرت آیت الله العظمی خامنه ای دامت برکاته را می آوریم:

بسم الله الرحمن الرحیم

رحلت عالم جلیل القدر آیت الله آقای شیخ رضا مدنی کاشانی طاب ثراه را که از فقهای عالیقدر و دارای سوابق علمی فراوان بودند را به حضرات علمای اعلام و حوزه های علمیه و مردم عزیز ، مؤمن و انقلابی کاشان مخصوصا به بازماندگان و خانواده های آنان مرحوم و دوستان و ارادتمندانشان تسلیت عرض می کنم.

این روحانی بزگوار در عمر پر برکت خود آثار و تألیفات متعددی تقدیم جامعه دینی و علمی کشور کرده و شاگردانی در حوزه درس خود پرورش داده اند، خداوند روح این عالم جلیل را مشمول رحمت و مغفرت واسعه خود قرار داده ، پاداش شایسته از اسلام و مسلمین به او عطا فرماید.

                                                                                                     ‏‏سید‏علی خامنه ای      ۱۳۷۱/۴/۹

برگرفته از سایت حوزه علمیه آیت الله العظمی مدنی کاشانی(ره):      www.howzehkashan.ir